กู่เจ้านายฝ่ายเหนือ ที่วัดสวนดอก จ.เชียงใหม่ พ.ศ.2482

ขอขอบคุณเพจ ห้องวิจัยประวัติศาสตร์

คลิกเข้าชม : https://www.youtube.com/watch?v=B3UGh-gccAY

ร่มเย็นเป็นสุขศิลป์แบบล้านนา | Spirit of Asia | 3 ก.ค. 65

ความรุ่มรวยทางวัฒนธรรมของจังหวัดเชียงใหม่ เป็นที่รู้จักกันดีในเมืองเอกแห่งศิลปะ ศิลปวัฒนธรรมอันกลมกลืนระหว่างความเก่าและใหม่ เป็นเครื่องบ่งชี้ถึงประวัติศาสตร์ที่ยาวนานของผู้คนและวัฒนธรรม ในช่วงยุคสมัยชาวพม่าเข้าปกครองล้านนา นำพาเอาภูมิปัญญาจากต่างถิ่นนำมาเผยแพร่แลกเปลี่ยนกันในท้องถิ่น ทำให้งานหัตถกรรมท้องถิ่นมีความลุ่มลึกและยังคงสะท้อนความคิด ค่านิยม และอุดมการณ์ของผู้คนในอดีตส่งต่อมาจนปัจจุบัน

ติดตามเรื่องราวได้ใน Spirit of Asia ตอน ร่มเย็นเป็นสุขศิลป์แบบล้านนา วันอาทิตย์ที่ 3 กรกฎาคม 2565 เวลา 16.30 - 17.00 น. ทางไทยพีบีเอส รับชมออนไลน์ทาง http://www.thaipbs.or.th/Live และสามารถรับชมภาคภาษาอังกฤษได้ทาง youtube : thaipbs 

พลัว วรนคร ปัว

ปัวเริ่มปรากฏขึ้นราว พ.ศ. 1825 ภายใต้การนำของ พญาภูคา เจ้าเมืองย่าง ศูนย์การปกครองอยู่ที่เมืองย่าง (เชื่อกันว่าคือบริเวณริมฝั่งด้านใต้ของแม่น้ำย่าง ใกล้เทือกเขาดอยภูคาในเขตบ้านเสี้ยว ตำบลยม อำเภอท่าวังผา) เพราะปรากฏร่องรอย ชุมชนในสภาพที่เป็นคูน้ำ คันดิน กำแพงเมืองซ้อนกันอยู่ ต่อมาพญาภูคา ได้ขยายอาณาเขตปกครองของตนออกไปให้กว้างขวางยิ่งขึ้น โดยส่งราชบุตรบุญธรรม 2 คน ไปสร้างเมืองใหม่ โดยขุนนุ่น ผู้พี่ไปสร้างเมืองจันทบุรี (เมืองหลวงพระบาง) ซึ่งตั้งอยู่ทางทิศตะวันออกของแม่น้ำของ (แม่น้ำโขง) และขุนฟองผู้น้องสร้างเมืองวรนคร(เมืองปัว) ซึ่งตั้งอยู่ทางทิศตะวันตกเฉียงเหนือ การที่ให้ชื่อว่าเมือง "วรนคร" ก็เนื่องมาจาก พญาภูคา ได้เลือกชัยภูมิที่ดี เหมาะสมในการสร้างเมือง เสร็จแล้วจึงขนานนามว่าเมือง "วรนคร" ซึ่งหมายถึง เมืองดี นับว่าเป็นการเริ่มต้นราชวงศ์ภูคา

เมื่อบ้านเมืองวรนครเริ่มมั่นคงเป็นปึกแผ่น เจ้าขุนฟองก็ได้เป็นพญาแล้วเสวยราชสมบัติในเมืองวรนคร มีพระโอรส 1 พระองค์ ใส่ชื่อเบิกบายว่า "เจ้าเก้าเกื่อน" ต่อมาไม่นานักพญาขุนฟองถึงแก่พิราลัย เจ้าเก้าเถื่อนราชบุตรจึงได้ขึ้นครองเมืองปัวแทน ด้านพญาภูคาครองเมืองย่างมานานและมีอายุมากขึ้น มีความประสงค์จะให้เจ้าเก้าเถื่อนผู้หลานมาครองภูคาหรือเมืองย่างแทน จึงให้เสนาอำมาตย์ไปเชิญ แต่เจ้าเก้าเกื่อนไม่ค่อยเต็มใจนัก เจ้าเก้าเถื่อนเกรงใจปู่จึงยอมไปอยู่เมืองย่าง และมอบให้ชายาคือ นางพญาแม่ท้าวคำปิน ซึ่งทรงครรภ์อยู่คอยปกครองดูแลรักษาเมืองวรนคร (เมืองปัว) แทน เมื่อพญาภูคาถึงแก่พิราลัย เจ้าเก้าเถื่อนจึงครองเมืองย่างแทน

ในช่วงที่เมืองวรนคร (เมืองปัว) ว่างจากผู้นำ เนื่องจากเจ้าเก้าเถื่อนไปครองเมืองย่างแทนปู่คือ พญาภูคา พญางำเมืองเจ้าผู้ครองเมืองพะเยา จึงได้ขยายอิทธิพลเข้าครอบครองบ้านเมืองปัวทั้งหมด นางพญาแม่เท้าคำปินพร้อมด้วยบุตรในครรภ์ ได้หลบหนีไปอยู่บ้านห้วยแร้ง จนคลอดได้บุตรชายท่ามกลางท้องไร่นั้น ชื่อว่า "เจ้าขุนใส" ปรากฏว่านายบ้านห้วยแร้งนั้น เป็นพ่อครัวพญาเก้าเกื่อนมาก่อน จึงรับนางพญาแม่ท้าวคำปินและกุมารไปเลี้ยงดูจนเติบใหญ่ อายุได้ 16 ปี ก็นำไปไหว้สาพญางำเมือง เมื่อพญางำเมืองเห็น ก็มีใจรักเอ็นดูรับเลี้ยงดูไว้ แลเติบใหญ่ได้เป็นขุนนาง รับใช้พญาคำเมืองจนเป็นที่โปรดปราน พญางำเมืองจึงสถาปนาให้เป็น เจ้าขุนใสยศ ครองเมือง เป็นเจ้าเมืองปราดภาย หลังมีกำลังพลมากขึ้นจึงยกทัพมาต่อสู้จนหลุดพ้นจากอำนาจเมืองพะเยา แล้วกลับมาเป็นพญาเสวยเมืองวรนคร (เมืองปัว) และได้รับการสถาปนาเป็น "พญาผานอง" เมืองวรนคร จึงกลายชื่อมาเป็น เมืองปัว ซึ่งหันไปมีความสัมพันธ์กับกรุงสุโขทัยในสมัยพ่อขุนรามคำแหง ดังปรากฏชื่อเมืองปัวอยู่ในหลักศิลาจารึก หลักที่ 1

พญาผานองเสวยเมืองปัวอยู่ได้ 30 ปี มีโอรส 6 คน คนแรกชื่อ เจ้าการเมือง คนสุดท้องชื่อ เจ้าใส พอพญาผานองถึงแก่พิราลัยไปแล้ว เสนาอำมาตย์ทั้งหลายก็อภิเษกให้เจ้าใสผู้น้องเสวยเมืองแทน เพราะเป็นผู้มีความรู้เฉลียวฉลาด แต่อยู่ได้ 3 ปี ก็ถึงแก่พิราลัยไปอีก เสนาอำมาตย์ทั้งหลายจึงเชิญ เจ้าการเมือง ขึ้นเสวยเมืองแทน

ในสมัยของพญาการเมือง (กรานเมือง) โอรสของพญาผานอง เมืองปัว ได้มีการขยายตัวมากขึ้น ตลอดจนมีความสัมพันธ์กับเมืองสุโขทัยอย่างใกล้ชิด พงศาวดารเมืองน่านกล่าวถึงพญาการเมืองว่า ได้รับเชิญจากเจ้าเมืองสุโขทัย (พระมหาธรรมราชาลิไท) ไปร่วมสร้างวัดหลวงอภัย (วัดอัมพวนาราม) ขากลับเจ้าเมืองสุโขทัย ได้พระราชทานพระธาตุ 7 องค์ พระพิมพ์ทองคำ 20 องค์ พระพิมพ์เงิน 20 องค์ ให้กับพญาการเมืองมาบูชา ณ เมืองปัวด้วย

ครั้งนั้น พญาการเมือง ได้ปรึกษาพระมหาเถรธรรมบาลและได้เลือกสถานที่ บรรจุพระบรมธาตุ จึงได้ก่อสร้างพระธาตุแช่แห้งขึ้นที่บนภูเพียงแช่แห้ง ด้วยความเชื่อว่าเป็นที่เคยบรรจุพระบรมธาตุมาแต่ปางก่อน ดอยภูเพียงแช่แห้งเป็นเนินไม่สูงนัก ตั้งอยู่ใกล้แม่น้ำเตี๋ยนกับน้ำลิง ทางฟากตะวันออกของแม่น้ำน่าน จึงได้ระดมผู้คนก่อสร้างพระธาตุแช่แห้งขึ้นที่เนินแล้วอัญเชิญพระบรมธาตุมาบรจุไว้ พร้อมทั้งได้อพยพผู้คนจากเมืองปัว ลงมาสร้างเมืองใหม่ที่บริเวณพระธาตุแช่แห้ง เรียกว่า "เวียงภูเพียงแช่แห้ง" เมือปี พ.ศ. 1902 โดยมีพระธาตุแช่แห้งเป็นศูนย์กลางเมือง

ชาวบ้านกำลังต้อนฝูงควายผ่านหน้าศาลากลางจังหวัดเชียงรายหลังเก่า

ศาลากลางจังหวัดเชียงราย สร้างขึ้นในปี พ.ศ. ๒๔๔๐ เพื่อเป็นที่ทำงานของหน่วยงานรัฐบาลและข้าหลวงเมืองเชียงราย ตามนโยบายการปฏิรูปการปกครองเข้าสู่ศูนย์กลางของรัฐบาลสยาม เป็นศาลากลางที่เก่าแก่ที่สุดในประเทศไทยที่ยังคงเหลืออยู่ ออกแบบโดยนายแพทย์วิลเลี่ยม เอ บริกส์ มิชชันนารีที่เข้ามาเผยแพร่ศาสนาคริสต์ในจังหวัดเชียงราย

ศาลากลางหลังแรกจังหวัดเชียงราย เป็นสถาปัตยกรรมที่มีโครงสร้างก่ออิฐถือปูน เป็นอาคาร ๓ ชั้น มีขนาดกว้าง ๑๕ เมตร ยาว ๓๗ เมตร การก่อสร้างเป็นรูปแบบศิลปะโคโลเนียล เป็นอาคารเก่าหลังคาทรงปั้นหยา ประดับด้วยมุขหน้าต่างหลังคา มีมุขหัวท้ายยื่นมาเล็กน้อย ซึ่งมีจุดเด่นของอาคาร คือก่ออิฐเป็นรูปโค้ง (Arch) ช่องเปิดที่ระเบียงอาคารด้านล่างทำเป็น โครงสร้างคานโค้งครึ่งวงกลม ๓ ชุดโค้งต่อเนื่อง และมีโถงทางเดินที่เชื่อมถึงโดยตลอดด้านหน้าชั้นที่ ๑

ศาลากลางดังกล่าวปัจจุบันไม่ได้เปิดทำการ เนื่องจากกำลังปรับปรุงเป็นพิพิธภัณฑ์ภาพเชียงราย โดยองค์การบริหารส่วนจังหวัดเชียงราย แต่ถือเป็นจุดสำคัญที่สะท้อนอดีตของเมืองเชียงรายที่ได้รับอิทธิพลจะตะวักตกเข้ามาเป็นส่วนสำคัญในการจัดสรรเมือง

ขอขอบคุณข้อมูลจาก

1. จักรพันธ์ ม่วงคราม. (2555). สถาปัตยกรรมแบบตะวันตกในเมืองเชียงรายภายใต้บทบาทของมิชชันนารีอเมริกันเพรสไบทีเรียน.วิทยานิพนธ์หลักสูตรศิลปศาสตรมหาบัณฑิต สาขาวิชาประวัติศาสตร์สถาปัตยกรรม ภาควิชาศิลปะสถาปัตยกรรม มหาวิทยาลัยศิลปากร.

2. อภิชิต ศิริชัย. (2558). หนังสือที่ระลึกเนื่องในวโรกาส 777 ปี ชาตกาลพระญามังรายหลวง. สำนักพิมพ์ล้อล้านนา.เชียงราย

สถานีรถไฟเชียงใหม่ พ.ศ.2494

น่าจะเป็นภาพถ่ายยุคแรกๆ ของอาคารหลังนี้ซึ่งสร้างขึ้นหลังจากสงครามโลกครั้งที่ 2 สิ้นสุดไม่นาน ทดแทนอาคารหลังแรกที่ถูกระเบิดของฝ่ายสัมพันธมิตรทำลายในช่วงสงครามโลกครั้งที่ 2 พ.ศ.2486

ผมถ่ายก๊อปปี้มาจากนิตยสารเก่าเล่มหนึ่ง(ผลิตปี 2494) เมื่อ 11 ปีที่แล้ว

สะพานข้ามแม่น้ำปิงแห่งแรก ของเมืองเชียงใหม่ สร้างขึ้นในสมัยพระเจ้าอินทวิชยานนท์ ประมาณ พ.ศ. ๒๔๒๑ โดยนายแพทย์แมเรียน เอ ชีค หรือ หมอชีค มิชชันนารีชาวอเมริกันที่ผันตัวเองไปทำกิจการป่าไม้ สะพานดังกล่าวเป็นสะพานขนาดใหญ่ ทำจากไม้สัก เชื่อมระหว่างแม่น้ำปิงฝั่งตะวันออกบริเวณด้านหลังวัดเกตการามกับฝั่งตะวันตกใกล้ตลาดต้นลำไย เรียกชื่อกันว่า ขัวกุลา ต่อมามีการสร้างสะพานไม้แห่งใหม่ขึ้น เป็นสะพานข้ามแม่น้ำปิงแห่งที่ ๒ ของเมืองเชียงใหม่ (บริเวณสะพานนวรัฐในปัจจุบัน) จึงเรียกสะพานนี้ว่า ขัวเก่า สะพานแห่งนี้พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว เมื่อครั้งดำรงพระอิสริยยศสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิราวุธ สยามมกุฎราชกุมาร ได้เสด็จพระราชดำเนินข้ามในคราวเสด็จประพาสหัวเมืองพายัพ

ใน พ.ศ. ๒๔๗๕ ช่วงฤดูน้ำหลาก ขัวกุลาหรือขัวเก่าถูกไม้ซุงจำนวนมากที่ล่องไปตามแม่น้ำปิงกระแทกเข้ากับเสาตอม่อสะพาน ทำให้สะพานเอียงทรุดเสียหาย ต่อมาจึงต้องรื้อทิ้ง ชาวบ้านสองฝั่งแม่น้ำปิงได้รับความยากลำบากในการเดินทางมากขึ้น โดยเฉพาะในฤดูแล้งที่ไม่สามารถใช้เรือข้ามได้ การเดินทางข้ามแม่น้ำปิงต้องไปข้ามที่สะพานอีกแห่งที่อยู่ห่างออกไป คือ สะพานนวรัฐ ทางราชการแก้ปัญหาด้วยการสร้างสะพานชั่วคราวทำด้วยไม้ไผ่สานขัดแตะ ชาวบ้านเรียกว่า ขัวแตะ แต่ถึงฤดูน้ำหลากก็จะถูกน้ำพัดพังไป จึงทำให้ต้องสร้างขัวแตะขึ้นใหม่ทุกปี

ต่อมาประมาณ พ.ศ. ๒๕๐๗ มีพ่อค้าชาวอินเดียชื่อ โมตีราม หรือนายมนตรี โกสลาภิรมณ์ ได้บริจาคเงินให้เทศบาลเชียงใหม่ รวมทั้งมีการระดมทุนเพิ่มเติมสำหรับการก่อสร้างสะพานถาวร เพื่ออำนวยความสะดวกแก่ชาวบ้านและเป็นอนุสรณ์แก่ภรรยาชื่อจันทร์สม เมื่อสร้างเสร็จได้ตั้งชื่อสะพานแห่งนี้ว่า “สะพานจันทร์สมอนุสรณ์” ชาวบ้านเรียกกันว่า ขัวแขก
สะพานแห่งนี้เป็นสะพานข้ามแม่น้ำปิงสำหรับคนเดินข้าม มีการสัญจรไปมาอย่างต่อเนื่อง จนกระทั่งในปี พ.ศ. ๒๕๕๔ สะพานชำรุด เทศบาลนครเชียงใหม่จึงจัดสรรงบประมาณสร้างสะพานใหม่ทดแทน เป็นสะพานคอนกรีตเสริมเหล็ก ขนาดความกว้าง ๓ เมตร ยาว ๑๑๐ เมตร และเปิดใช้งานอย่างเป็นทางการ ในวันที่ ๑๔ สิงหาคม พ.ศ. ๒๕๕๙ เป็นต้นมา

✅ผู้เรียบเรียง : นางเกษราภรณ์ กุณรักษ์
นักจดหมายเหตุชำนาญการ
✅ภาพ : หอจดหมายเหตุแห่งชาติเฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ เชียงใหม่ ภาพส่วนบุคคล ชุด นายบุญเสริม สาตราภัย

เจ้าเมืองเวียงป่าเป้า พญาขันธ์ และ เจ้าแม่คำปวน
เคยเห็นแต่ อนุสาวรีย์ไม่คิดว่าจะมีภาพถ่าย
ลูกค้าตระกูล ธนะชัยขันธ์ ส่งภาพเก่ามาทำสี
เป็นรูปถ่ายอายุ 104 ปีก่อน ของ
พญาขันธเสมบดี หรือ พญาขันธ์
เจ้าปกครองเมืองเวียงป่าเป้าคนสุดท้าย
ต้นตระกูล ธนะชัยขันธ์

ภาพถ่ายเมื่อ
28 พฤศจิกายน 2463

ภาพ พญาขันธเสมบดี หรือ พญาขันธ์
ท่านเป็นลูกเขยคนเล็กของพญาไชยวงค์
มีภรรยาชื่อ แม่เจ้าคำปวน
ต้นตระกูลธนะชัยขันธ์
มีบุตรธิดาด้วยกัน ๗ คน
คือ ๑.แม่เจ้าเหมย ๒.เม่เจ้าเขียว-หมัด ๓.แม่เจ้าบุญปั๋น ๔.พ่อเจ้าน้อยมหาอินทร์ ๕.แม่เจ้าต่อมคำ ๖.พ่อเจ้าหน้อยคำตั๋น ๗.พ่อเจ้าน้อยหน่อเมือง

ประจำทุกวันที่ ๙ มกราคมของทุกปี
จะมีประเพณีทำบุญอุทิศส่วนกุศล
แก่อนุสาวรีย์พ่อหลักเมืองเวียงป่าเป้า
และ เหล่าบริวาร
อนุสาวรีย์พญาขันธเสมาบดี
หรือ พญาขันธ์ ตั้งอยู่ในบริเวณ
อนุสาวรีย์พ่อหลักเมืองเวียงป่าเป้า
หมู่ที่ ๒ บ้านในเวียง ตำบลเวียง
อำเภอเวียงป่าเป้า จังหวัดเชียงราย
ขอบคุณภาพ Som Thanachaikan
เพจ เชียงใหม่ที่คุณไม่เคยเห็น